banjalukaforum.com

Isto... Zalegli u kanalu pored puta, ispred kukuruzista, ovi nemacki vojnici traze zaklon nakon sto su se susreli sa nepoznatom formacijom jugoslovenske vojske. Na ovom mestu, ispred njive sa posecenim stabljikama kukuruza, ova nemacka jedinica ce ostaviti osam grobova svojih vojnika.

Unisteno nemacko vozilo marke "Horh" dogoreva kraj puta Loznica - Zvornik, nakon sto je jedinica kojoj je pripadalo upala u zasedu neidentifikovane formacije vojske Kraljevine Jugoslavije, najverovatnije vec 7. aprila 1941. godine, prilikom pocetka napada Treceg rajha na Kraljevinu Jugoslaviju. Ova fotografija predstavlja kuriozitet jer se u dosadasnjoj istoriji nisu pojavljivale slike unistene nemacke tehnike u ovom ratu: prema ustaljenoj legendi, nacisti su u "trulu" Kraljevinu Jugoslaviju gotovo usetali. Ovde se vidi dim koji se jos dize pored "netipicne" olupine nekada mocnog "Horha"..

Put u "Valhalu", germanski mitoloski svet mrtvih ratnika - obicaj kakav su pripadnici nemacke vojske brizljivo gajili u citavom ratu: uredjena improvizovana grobnica nekoliko poginulih pripadnika Vermahta u okolini Loznice. Pored puta, na desnoj strani slike, vidi se unisteni kamion u kome su stradali od vatre za istoriju jos uvek nepoznate jedinice vojske Kraljevine Jugoslavije koja se nije predala prvog dana rata. Na krstovima poginulih su postavljeni njihovi slemovi.

upozorenje Srbima nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije

Ova i naredna slika su uznemirujuce fotografije koje su se juce pojavile na aukcijama: streljani gradjani Panceva, Srbi, 20. april 1941. godine. Prepodne tog dana nasumice je sa ulica pokupljeno 35 muškaraca i jedna žena, koji su podeljeni u dve grupe. Prva je odvedena odmah pored ulaza u groblje gde su napravljena improvizovana vešala, a druga grupa je poredjana ispred grobljanskog zida. Ovaj masakr naredio je komandant grada Oberstlojtnant Fritz Bandelow kao odmazdu za ubijena dva nemačka vojnika u okršaju sa ostacima jugoslovenske vojske, tri dana posle zvanicne kapitulacije. Ovo je bio prvi zlocin nacista nad Srbima po okupaciji tadasnje Kraljevine Jugoslavije.

Prizor uzasa sa danasnje aukcije nepoznatih ratnih fotografija: isti zlocin, samo su ovde prikazani obeseni gradjani Panceva, Srbi. Covek sa leve strane sa sesirom, bio je lokalni svestenik. Na filmu koji je nemacki vojni snimatelj zabelezio tokom odvijanja ovog zlocina, pomno su snimana lica ovih ljudi dok ih penju na improvizovana vesala i namicu im omce, kao i sam momenat ubistva. 20. april 1941.

na austrijskom E-bay-u ova fotografija je opisana kao "Obešeni snajperisti". Reč je o nedužnim ljudima koje je racija pokupila na ulici, trgovcima, profesorima, čak i jednom svešteniku.. Svi su ubijeni pola sata kasnije.

Jedan medijski kontinuitet o Balkanu: clanak iz americkog casopisa objavljen 1942. godine u kome autor pise o borbi Draze Mihailovica, pukovnika vojske iscezle Kraljevine Jugoslavije, sa nemackim okupatorom. Gradeci pred americkim citaocima herojski imidz gerilca u egzoticnoj balkanskoj zemlji, novinar daje podnaslov prema kome ono sto Draza cini nacistima uveliko prevazilazi rat miliona ruskih vojnika sa zlom Treceg rajha. I sam tekst vrvi od uzbudjenja ratovanja iza nemackih linija. Istocni front sa svojim milionima je ovde ostao zamagljen u nebitnosti, daleko van reporterske vizure "action hero" akcija u brdima Nedodjije...

snimak Dragise Miletica: pripadnici oruzane formacije srpske kvislinske vlade Milana Nedica poziraju u rusevinama varosice Rudnik. Za ovaj gradic su se u kasnu jesen 1941. godine vodile ogorcene visednevne borbe tokom kojih je mesto nekoliko puta bilo zauzimano i napustano, od strane svih aktera bitke. Po Rudniku je intenzivno dejstvovala i nemacka avijacija. Zauzece tog gradica bilo je kljuc za dalje napredovanje ustanika ka vecim gradovima u Srbiji zbog cega je od strane nemacke komande i kvislinske vlade bilo izuzetno jako branjeno.

mitraljesci jedne od srpskih kvislinskih formacija poziraju negde u okolini Negotina. Iako pod istim oznakama, ovi ljudi su se, u pocetku kompleksnog i haoticnog gradjanskog rata u Srbiji, sa izuzetnim zarom borili protiv ustanickih formacija pod komandom pukovnika Draze Mihailovica. Ipak, kao svog glavnog ideoloskog protivnika videli su komunisticke odrede pod komandom Josipa Broza "Tita", kasniju NOVJ. (foto Dragisa Miletic).

Legalizovani cetnici poziraju pored karakteristicne ikonografije negde u Zapadnoj Srbiji. Ovi ljudi su imali naziv "legalizovani" jer su vecim delom bili pod komandom predratnog vojvode Koste Pecanca koji je bio u sluzbi nemackog okupacionog aparata. Njihov zadatak bio je da suzbiju delovanje svih antinemackih grupa na teritoriji Srbije, rojalista koji nisu priznavali aprilsku kapitulaciju i komunista koji su zapoceli revoluciju. Slozenu sliku rata koji se vodio na teritoriji Srbije daje i cinjenica da se deo ovih odreda istovremeno borio i protiv albanskih naoruzanih grupa na obroncima Kopaonika i na samom Kosovu, a koje su uzivale zastitu italijanskih okupacionih vlasti, najblizih saveznika Treceg rajha.(foto Dragisa Miletic)

Legalizovani cetnik u sluzbi srpske kvislinske vlade Milana Nedica. Na ljude kao sto je ovaj u najdirektnijem smislu se odnosila odrednica "saradnik okupatora". Iako pod istim znamenjem, i tako vizuelno slicni, ipak je potrebno praviti razliku izmedju ovih formacija i jedinica "Jugoslovenske vojske u otadzibini" kako su snage pod komandom Draze Mihailovica nazivane od kraljevske vlade u izbeglistvu u Londonu. Mada slicni na prvi pogled, bili su definitivno zagledani u drugacijim smerovima u globalnom preokretu kakav je doneo Drugi svetski rat. Tek ih je dolazak Titovih organizovanih i dobro opremljenih jedinica NOVJ u Srbiju u prolece i leto 1944. konacno stavio na istu stranu ogorcene antikomunisticke borbe.

U sluzbi Nemaca: legitimacija Ignjatovic Ljubomira, komandanta Niskog cetnickog odreda. Ovaj dokument je sluzio za regulisanje statusa "legalizovanih" cetnika u sluzbi kvislinske Nediceve vlade kada bi ih neka od nemackih jedinica zatekla sa oruzjem negde na terenu. Na legitimaciji se uocava potpis Koste Pecanca, a u delu na nemackom stoji i sira odrednica statusa ovog coveka - "Cetnik Agent" koje nema na srpskoj strani...

U sluzbi Saveznika: grupa pripadnika "Jugoslovenske vojske u otadzbini", gerilske formacije kojom je komandovao pukovnik vojske Kraljevine Jugoslavije Dragoljub Mihailovic, slikana negde u centralnoj Srbiji u jesen 1943. godine, sa jednim visokim oficirom vojske SAD i trojicom oficira Velike Britanije. Snimak Dragise Miletica.

Naoruzani Albanci sa Kosova kako ih je aprila 1941. godine snimio jedan nemacki oficir. Zanimljivo je da je vec tada fotografisao ove ljude kompletno naoruzane i grupisane, iako je bio na celu prvih nemackih jedinica koje su tek ulazile u Kraljevinu Jugoslaviju... Njihova odeca i naoruzanje su mesavina civilnog i vojnog italijanskog, odnosno jugoslovenskog.

negde na Kosovu: grupa Albanaca pozdravlja uzdignutim rukama nepoznatog nemackog generala. Nije utvrdjen datum kao ni tacno mesto gde je zabelezen ovaj prizor. Strelaste linije koje se vide su dodate kao zastita skena ove fotografije na aukciji na kojoj se nedavno pojavila.

Prepoznatljivi po tradicionalnim kapama, Albanci poziraju nemackom vojniku koji fotografise ulazak svoje jedinice u Kraljevinu Jugoslaviju aprila 1941.

Kosovo: miting italijanskih okupacionih snaga - vojske i fasista - u Prizrenu, leto 1943. godine. Medju posmatracima sa desne strane pored dvojice ljudi sa karakteristicnim albanskim kapama, uocavaju se i nemacki vojnici. Oni ce nakon svega mesec dana, kada fasisticka Italija Benita Musolinija bude kapitulirala pred Angloamerickim snagama 8. septembra, nastupiti sa velikom brutalnoscu prema dojucerasnjim saveznicima - italijanskim vojnicima koji su zeleli da napuste rat ili predju na drugu stranu.

ulaz u bazu za popravku motornih vozila italijanske vojske, Split 1942. godina. Najverovatnije zbog uskladjenosti sa jakom praksom fasisticke propagande da se naglasava veza Musolinijeve "epohe" sa drevnim Rimskim carstvom, ovi vojnici su prilaz bazi ukrasili - parom antickih amfora.

Srbija, 1941. Oficiri nemackog Vermahta proveravaju polozaje na mapi naslonjeni na bunar u selu Bela reka kod Sapca.

nemacka pesadija predvodjena sa nekoliko oficira na konjima defiluje kroz nepoznatu varosicu uz pratnju orkestra. Sudeci prema fesovima, tradicionalnim kapama bosanskih Muslimana, koje nosi nekoliko ljudi medju posmatracima, ovde je najverovatnije rec o nekom mestu u Bosni

Zaostao za jedinicom, ovaj nemacki vojnik relaksirano pozira sa neuobicajenim detaljem za ratni imidz vojnika Treceg rajha - tamnim naocarama za sunce. Fotografija iz Bosne ili Crne Gore, moguce je da je rec o operaciji Schwartz, u posleratnoj jugoslovenskoj istoriji nazvanoj "bitka na Sutjesci".

Ropac i smeh: poziranje grupe vojnika sa krmacom koja ce im posluziti za obilan rucak.

Parobrod "Srbija" plovi kroz Sipski kanal na Dunavu. Uskovitlane vode Dunava brodovi su ovuda uspevali da savladaju tek uz pomoc jakih lokomotiva koje su ih vukle prugom uz obalu, poput jedne koja se ovde vidi. Ovaj deo reke bio je specificno bojiste tokom veceg dela rata. Ovuda su prve grupe nemackih diverzanata usle u Kraljevinu Jugoslaviju u noci 5. aprila i napale ove instalacije, a u kasnijim danima na citavom potezu su se vodile intenzivne borbe. Tokom 1944. godine ovaj za Treci rajh zivotno vazan plovni koridor su ucestalo minirali i britanski avioni, i istovremeno napadali brodove, a zatim je tuda napredovala sovjetska ratna mornarica. Na dnu Dunava kod Kladova i danas leze olupine brodova nemacke crnomorske flote, kao i ove lokomotive koje je prekrila voda prilikom izgradnje brane Djerdap, 60ih.

Kursumjija, 12. juni 1941. Samo deset dana kasnije, Nemacka Adolfa Hitlera ce napasti Sovjetski savez, nakon cega ce domaci komunisti odmah pokrenuti svoju borbu protiv nemacke vojske. Kada se njihov harizmaticni lider Josip Broz "Tito" ubrzo bude povezao sa pukovnikom Drazom Mihailovicem koji je odbijao da prizna poraz svoje vojske u aprilskom ratu, stvorice se uslovi da Srbija krene i da bukvalno gori. Proterivanje obe formacije iz Srbije Nemci su uz velike borbene napore i zlocinacke represalije sa mukom zavrsili u novembru 1941.

Padobranci Luftwaffe-a. Nepoznato je kojom prilikom i gde je mogao da nastane ovakav snimak,ali je pouzdano da je iz "jugoslovenskog" albuma. Poznato je da se grupa padobranaca uvezbavala u okolini Kraljeva za napad na Titov stab u Drvaru 25. maja 1944 u operaciji "Konjicev skok", ali ostaje dilema da li su ovo isti vojnici ili je rec o formaciji sa potpuno drugacijim zadatkom.

Sarajevo.

Tesko siromastvo seoskog stanovnistva negde u tadasnjoj Bosni ostalo je zabelezeno i na ovoj fotografiji.

Parada hrvatskih domobrana u Zagrebu, leto 1941. Nacisticka Nemacka i fasisticka Italija su zdusno pomogle formiranje Nezavisne drzave Hrvatske NDH, koju su prepustili na upravljanje ekstremnom ustaskom pokretu ciji je lider bio Ante Pavelic. Ali, ispunjenje zelje vecine hrvatskog naroda za sopstvenom drzavom makar i u uslovima svetskog rata, ustase ce vrlo brzo preokrenuti u pokretanje talasa masovnih i stravicnih zlocina nad Srbima u Lici, Kordunu i Baniji, kao i u logoru Jasenovac. Jedan od vodja posledicnog ustanka Srba protiv NDH bio je i Hrvat, komunista Marko Oreskovic "Krntija".

snimak neke svecanosti u Zagrebu u leto 1941. Iznad okupljenih ljudi u narodnim nosnjama, dece i posmatraca, vise dve ogromne zastave ustaskog pokreta. Predratna marginalna politicka grupa uspela je da se uz direktnu pomoc nemackih nacista nametne kao iskljucivi nosilac opstih hrvatskih teznji za drzavom. Razmere i tezina zlocina koje su ustase divljacki pocinile u naredne cetriri godine - ojacace partizanski pokret u Hrvatskoj i Bosni do te mere da je imao dovoljno potencijala da preraste u pravu vojsku.

Iskaznica koju ju je izdao "Casnik za vezu Vrhovnog zapovjednika Hrvatske vojske" u Beogradu jula 1941. godine. Rec je o svojevrsnom pasosu kojim je omoguceno preseljenje jednom stanovniku Beograda, hrvatske nacionalnosti, iz okupirane Srbije u novouspostavljenu Nezavisnu drzavu Hrvatsku.

Mostar: ulicama grada, uz pratnju muzike, krece se velika vojna kolona u kojoj su hrvatski vojnici u sastavu nemackog Vermahta, o cemu svedoci nacionalni grb - sahovnica - na rukavu vojnika u prvom planu sa leve strane. Zanimljiv detalj je i da je sofersajbna vozila iz koga je snimljen ovaj prizor - okicena cvecem, gotovo sigurno u znak dobrodoslice.

Hrvatski domobrani, regularna vojska NDH, u drustvu nekoliko ustasa i lokalnih civila ukrcavaju se u vagone tokom neke akcije protiv naoruzanih ustanika, srpskih milicija ili partizanskih odreda u povlacenju iz Uzica. Uocavaju se zavoji na nekoliko ljudi sa ove slike sto svedoci da je ovo snimak nastao prilikom povratka iz borbi. Zima 1941.

na poledjini ove fotografije nemacki vojnik je napisao da je ovde rec o "zarobljenicima", sto bi trebalo da budu trojica ljudi sa sesirima. Na pozadini se takodje nalazi i pecat fotografske radnje iz Banja Luke u kojoj je razvijen film, sto gotovo sigurno znaci da je ovo prizor zabelezen negde u Bosni, moguce i tokom operacije na Kozari...

Jos jedno zarobljavanje: vojnici 7.SS divizije "Princ Eugen" u nekoj pecini razoruzavaju gerilce iz nepoznate formacije. Datum i lokacija ove fotografije nisu utvrdjeni, rec je o snimku koji je nacinio zvanicni fotograf Princ Eugena, a u istoj seriji se nalaze snimci iz 1943. i 44. godine.

Vojnici u sastavu nemackog Vermahta ali hrvatski drzavljani, o cemu svedoci sahovnica na rukavima uniformi, nazdravljaju rakijom u dvoristu neke kuce na nepoznatoj lokaciji. Interesantan detalj jeste da su prozori i vrata kuce pokriveni ciglama. Najverovatnije je rec o nekoj vrsti improvizovanog zaklona od puscane paljbe...

Plakat-poternica za komunistickim "poglavnikom" Titom koju je izdao Zapovednik nemackih snaga u Hrvatskoj. "Odstranjenje toga zlocinca je nacionalno djelo" i "Zivot, sloboda i zastita" su slogani koji su prema zamislima nemackih vojnih propagandista trebali da, uz pozamasnu sumu tadasnjeg novca, motivisu gradjane sa teritorije citave NDH da prijave Tita, ukoliko su imali priliku da budu u njegovoj blizini. Pored neuspesnosti kampanje, u citavoj poternici im se potkrala i, podsvesna, greska: u jednom delu motivacionog teksta nalaze se i sledece reci "Njegova akcija za OSLOBODJENJE stajala je Vasu zemlju tisuce najboljih sinova"

uz vojnu muziku, ustaske borbene formacije ulaze u gradic Korenica u Lici. Na velikom kamenom stubu stoji naslikano slovo "U" kao simbol pokreta, i slova ZAP - "Zivio Ante Pavelic". Iznad tog natpisa uocava se prebrisana petokraka. U Korenici su od leta 1942. pa sve do januara 1943. bili Titovi partizani, koji su se iz mesta povukli sa pocetkom nemacke masovne operacije Weiss, poznatije kao bitka na Neretvi. Grad su nakon toga zaposele ustase.

Razrusene kuce u Korenici nakon intenzivnih bombardovanja avijacije NDH i Luftwaffe, u pocetku operacije Weiss. U daljini se vidi toranj pravoslavne crkve u ovom mestu koja postoji i danas.

snimak Dragise Miletica, cuvenog fotografa sa Rudnika, ciji se original danas cuva u muzeju u Gornjem Milanovcu: sahrana kurira jedne ustanicke jedinice u varosici Rudnik. Rec je o izuzetno retkoj i, za danasnju istoriju, veoma vrednoj fotografiji na kojoj su ostali zajedno zabelezeni srpski partizani i cetnici dok su jos uvek vodili jedinstvenu borbu protiv nemacke okupacije Srbije u ranu jesen 1941. godine.

Pejzaz Rudnika ispred koga stoji jedan od naoruzanih ljudi. Fotografija Dragise Miletica neobicne lepote. Najverovatnije je rec o snimku iz prvih dana pobune protiv nacisticke okupacije Srbije koja je zapocela 31. avgusta 1941. godine napadom neformalnih oruzanih grupa na nemacke vojne garnizone u Loznici i Krupnju u Zapadnoj Srbiji.

100 za jednog. Objedinjene snage srpskih ustanika, komunisti i cetnici, pokusale su u jesen 1941. da, nakon nekoliko gradova, osvoje i Kraljevo. U teskim borbama koje su se vodile u ovom gradu i njegovoj okolini nemacka okupaciona sila je pretrpela znatne gubitke medju vojnicima, nakon cega je Kraljevcanima upucen ovaj proglas. Nekoliko dana kasnije vise od 2.000 ljudi iz ovog mesta bice ubijeno od strane nemacke vojske - Vermahta - u znak odmazde i daljeg zastrasivanja kako bi se suzbio ustanak. Zlocin se odigrao na identican nacin kao i u obliznjem Kragujevcu, sakupljenjem neduznih ljudi po ulicama i kucama, zatvaranjem u fabricke hale i streljanjem u rano jutro...

Poznata fotografija iz muzeja u Kraljevu na kojoj je ostao zabelezen jedinstven dogadjaj Drugog svetskog rata na prostoru Srbije: ratni zlocinac najviseg ranga, ozloglaseni vodja SS-a, Hajnrih Himler (sa naocarima) izlazi iz svog aviona na kraljevackom aerodromu, 18. oktobar 1942. godine. Himler je u Kraljevo dosao da nadgleda unistenje velike grupe naoruzanih gerilaca okupljenih na obliznjim planinama Jastrebac, Goc i Kopaonik, kojima je komandovao oficir kapitulirane vojske Kraljevine Jugoslavije major Dragutin Keserovic. Himler je bio najvise pozicionirani funkcioner Treceg rajha koji je tokom rata dosao u Srbiju, dok je Hitler u bivsoj Jugoslaviji jednom prilikom dosao u slovenacki grad Maribor.

Ratni zlocini: godinu dana nakon masakra gradjana Kraljeva, u oktobru 1942. godine vojnici novoformirane 7. SS divizije "Princ Eugen" ubijaju seljake na obroncima Kopaonika tokom poduhvata koji je dosao da nadgleda Himler. Ljudstvo ove jedinice sacinjavali su Folksdojceri iz Banata, predratni gradjani Kraljevine Jugoslavije nemackog porekla, a tokom citavog rata ta divizija ce biti nosilac borbi sa svim gerilskim antinemackim formacijama. Njeni vojnici izvrsili su brojne masakre nad civilinim stanovnistvom i zarobljenim gerilcima svih jugoslovenskih nacionalnosti, pocev od ove operacije pa sve do kanjona Sutjeska i dalmatinskih sela oko Senja tokom 1943-44. godine.

nemacko oklopno vozilo Sdkfz222 na ulicama Kragujevca, jesen 1941. Ovaj grad u Srbiji bice prvi koji ce doziveti strasne posledice nacisticke naredbe o 100 ubijenih talaca za svakog nemackog vojnika koji strada od strane domacih gerilaca: 21. oktobra u Kragujevcu ce biti ubijeno blizu 3.000 ljudi, ukljucujuci i decake, kao kazna za vojnike Vermahta koje su nekoliko dana ranije u okolini nesretnog grada ubili iz zasede lokalni ustanici. Stravicna nemacka mera se ponovila i u obliznjem Kraljevu.

nemacki vojnici na konjima vuku upregnut top kojim ce gadjati kombinovane partizansko-cetnicke polozaje sa kojih je vrsena opsada Kraljeva. Ovaj snimak je nastao negde na prilazima tom gradu.

Sve do jeseni te prve godine rata četnici su neke akcije izvodili zajedno sa partizanima. Partizani po odluci KPJ nisu pružali otpor nemcima u prvim mesecima okupacije, sve dok nije napadnut SSSR i dok Staljin nije takav otpor odobrio. Ne treba smetnuti s uma da KPJ nije bila zaionteresovana da ratuje protiv okupatora, već da okupaciju iskoristi za klasnu borbu i ostvarenje komunističke revolucije, što uostalom ni posle rata nije skrivala, već je otvoreno rat nazivala Narodnom revolucijom.
S druge strane, JVO (četnici) su se relativno brzo organizovali, general Mihajlović se vratio u Srbiju iz Bosne i 13. maja podigao ustanak u selu Ba na Ravnoj Gori.
U kasnijim godinama rata, kada je postalo jasno kojom politikom su motivisani partizani, i da je to kako im i samo ime kaže - partijska vojska, JVO je morala da im se suprotstavi i spreči nelegalno rušenje ustavnogh poretka okupirane zemlje. To je dovelo do saradnje sa Nemcima u određenim operacijama i na lokalnom nivou, već prema tome kako se razvijala situacija na terenu.
No, partizani KPJ-e su takvu saradnju takođe imali, i to dosta rano, šaljući visoke delegacije u Zagreb na pregovore. Najpoznatiji slučaj je sinhronizovanje dejstva sa nemačkom i NDH voskom protiv četnika u sukobu na Neretvi.

Sahrana poginulih vojnika Treceg rajha u kompleksu nemackog vojnog groblja u beogradskom Kosutnjaku. Iako je ovo mesto bilo memorijalni park za postradale vojnike Prvog svetskog rata, nacisticka komanda je odlucila da svoje pale vojnike pokopa bas tu. Veci broj sanduka svedoci o razmerama stradanja medju okupatorskim jedinicama. Piramida u pozadini postoji i sada, mada u ostacima, a imena ovih, kao i ostalih 250 vojnika Treceg rajha sahranjenih na ovom mestu mogu da se i dan-danas procitaju na bronzanim plocama na pozadini jedinog preostalog spomenika na ovom mestu.

Govor nacistickog oficira na sahrani vojnika nemacke armije poginulih u borbi sa srpskim ustanicima u leto 1941. godine. I ovde je rec o kompleksu u beogradskom parku Kosutnjak.

nemacke zrtve, sahrana u Kosutnjaku.

Razaranje koje svedoci o tezini i razmerama borbe sa ustanicima: ova nemacka jedinica je ponovo zauzela ovo nepoznato mesto. Fotografija je, prema legendi koju je na poledjini napisao nemacki vojnik koji je snimio, nastala negde "izmedju Cacka i Kraljeva"

Odmazda: spaljene kuce nepoznatog sela na potezu Ub-Sabac, jesen 1941. godine

isto... dok ova zena prolazi nemacki vojnici bivakuju pokraj rusevina kuca njenog sela koje su upravo spalili kao odmazdu za oruzani otpor na koji su naisli negde u okolini. Rec je o za sada nepoznatoj lokaciji negde izmedju Uba i Sapca

Naslonjen na haubu automobila ovekovecen je general Ludvig fon Hartviger, komandant jedne od 4 nemacke divizije koje su izvrsile najveci deo odmazdi nad civilima u slamanju srpske pobune te jeseni. Ovaj general je zbog ratnih zlocina obesen u Beogradu 1947. godine. Krvav trag tog Austrijanca vodio je po citavom Balkanu: zlocini njegovih vojnika postali su globalno poznati nakon sto je pre nekoliko godina u holivudskom filmu "Mandolina kapetana Korelija" prikazano kako su masakrirali italijanske vojnike na grckom ostrvu Kefalonija septembra 1943. godine.

razmere borbi u Srbiji: na pruzi kod Sapca gerilskom diverzijom raznet je ovaj transportni voz.

selo Glusci. Na ovu nemacku jedinicu ispaljen je artiljerijski projektil velikog kalibra koji nije eksplodirao. Ova fotografija svedoci o tome da su ustanici koristili i topove veceg kalibra, sto daje drugaciju dimenziju karakteru ovih borbi.

Dok svinjac gori, ovaj nemacki vojnik pozira pred plamenovima. Granata koju drzi spremnu u ruci, bice ubrzo ubacena u kucu ili neki drugi objekat na ovom zlosretnom imanju.

nedugo zatim, gori i pomocna kuca. Drugi vojnik pred sobom tera svinje iz obora koje ce posluziti za ukusan rucak nakon napornog dana u garezi i dimu spaljenih srpskih domacinstava u ovom buntovnom kraju.

Kolaboracija. Lokalno stanovnistvo u razgovoru sa oficirima koji komanduju jedinicom koja upravo spaljuje njihov kraj. S obzirom na naoruzanje koje nose, izvesno je da su ovi Srbi uzeli ucesca u ovom zlocinackom pohodu nacista.

Zaplenjeni snaps: okolina Mionice, domaca srpska rakija sljivovica iz bureta dobro je posluzila za okrepljenje ovoj grupi u drustvu viseg oficira.

Zlocini: na poledjini ove mucne fotografije pise "Cigani kopaju svoj grob dok stanovnistvo i vojnici gledaju, Srbija 1941".
Nazalost, ni ova fotografija nije kupljena na aukciji, a linije nanete na nju od strane prodavca kako bi se sken ove fotografije zastitio od objavljivanja u nekom stampanom izdanju, uspeo je da uredi Ivan Biliškov i tako nam omoguci da u potpunosti spoznamo snagu ovog strahovitog prizora..

nemacki vojnici u Srbiji, 1941. godina. Uocava se da je rec o starijim ali i izuzetno mladim vojnicima. Na srpski "front" komanda je slala vojnike koji su bili previse stari ili nedovoljno zreli za Rusiju.

priprema vece kolicine domaceg hleba u nekom seoskom domacinstvu. S obzirom na broj hlebova koji se mese i prisustvo nemackih vojnika, izvesno je da je ovde rec o spremanju hrane za trupe Vermahta. Iako im kuce ne gore, ipak nije tesko zamisliti koliko nepodnosljiv teret za siromasne seljake je bio neplanirani utrosak ovolike kolicine brasna u ratom opustosenoj zemlji te jeseni...

"u gostima kod srpskog domacina": grupa nemackih oficira u predahu izmedju potera za pobunjenicima, slikala se sa svojim nevoljnim domacinom u nekom selu u Zapadnoj Srbiji.

decija dusa i u ratu nadje priliku za igru: nesvesni strahota, ovi srpski decaci peru nemacki BMW motor u potoku negde u Zapadnoj Srbiji.

Dozvola za kretanje tokom noci za zaposlenog u smederevskom "Sartidu". Rec je o dedi Mileta Jovanovica, danasnjeg kustosa Muzeja Poste u

dok nemacki avijaticari zagledaju krave, bugarski oficir pozira ka fotografu. U pozadini stoji zloglasni avion Ju87 Stuka. Nepoznat datum nastanka fotografije, ali je lokacija negde oko Nisa.

ratna kolor fotografija izuzetnog kvaliteta, na kojoj je moguce videti kako su zaista izgledali okupatorski vojnici u Drugom svetskom ratu. Ovaj snimak najverovatnije nije nastao u Srbiji, sudeci prema tipu kuce u pozadini, (moguce da je rec o Sloveniji), a na njemu su pripadnici 1. planinske divizije koja je operisala po citavoj Jugoslaviji.

nemacki vojnici snimljeni negde na Balkanu.

Vesela lica lokalnog stanovnistva na doceku nemackih tenkista u gradu Rogatica u Bosni, april 1941.

"Kremansko prorocanstvo": poziranje u selu Kremna izmedju planina Zlatibor i Tara u Zapadnoj Srbiji u decembru 1944. bice poslednji snimak u Drugom svetskom ratu za ovu grupu nemackih oficira. Prvi s desna ce ubrzo nakon toga pasti u partizansko zarobljenistvo i kuci u Nemacku ce se iz Jugoslavije vratiti sa poslednjom grupom oslobodjenih ratnih zarobljenika 1951. godine. Album njegovih ratnih uspomena sadrzi brojne fotografije sa teritorije Jugoslavije, pocev od leta 1943. pa sve do ovog snimka.

Trebinje, oktobar 1943. Nemacki oficir snimio je grupu svojih saradnika, lokalnih Srba pod oruzjem, kako stoje na trgu u ovom mestu.

Saradnja: negde u Srbiji, 1944. godina.

Srpski cetnik sa prethodne fotografije ovde samostalno pozira nemackom fotografu, 1944. godina. Na pojasu nosi bombu i nemacki pistolj Luger P08. Nepoznato je kojoj formaciji pripada: s obzirom na mesavinu uniforme i izgled, sa sigurnoscu se moze reci da nije pripadnik standardnih kvislinskih formacija pod komandom Milana Nedica - SDK i SDS - odnosno da se saradnja sa Nemcima u ovoj fazi rata ocito odvijala i u okviru ostalih srpskih oruzanih grupa...

Oficir americkog vazduhoplovstva u pratnji vojnika "Jugoslovenske vojske u otadzbini" pod komandom Draze Mihailovica, leto 1944. godine, na Rudniku. Snimak Dragise Miletica.

misic je uhvacen u valjevu na sv. nikolu 45. ubijen bez sudjenja.

isti americki oficir vrsi smotru vojnika JVuO i omladine na nekoj poljani na Rudniku. U prvom planu se vijore srpske zastave bez ikakvih obelezja. Iako je ovakvim misijama u redovima cetnika Draze Mihailovica pridodavan gotovo mitoloski kontekst zajednicke saveznicke borbe, ovde je rec o oficiru koji je najverovatnije vrsio prikupljanje oborenih americkih avijaticara na terenu, i sprovodio selekciju ciljeva za intenzivnu kampanju avio bombardovanja nemackih komunikacija kroz Srbiju kuda je trebalo da zapocne povlacenje velike mase nemackih jedinica iz Grcke.

snimak iz kamere spregnute sa topovima britanskog aviona "Bofajter" na kome se vidi napad na voz. Od proleca 1944. napadi Saveznicke avijacije na mete po Jugoslaviji bili su svakodnevni, a linije i sredstva komunikacije su bili medju prioritetima. Iako se vozovima odvijao uglavnom nemacki vojni transport, sto ih je legitimisalo kao mete, u napadima poput ovog cesto su stradali i brojni gradjani koji su i u tim vremenima ipak morali da putuju. Za komandama ovog aviona nalazio se pilot iz Juzne Afrike.

Napusteni nemacki tenk italijanskog porekla FIAT Ansaldo M15/42 koji su na ulici u centru Nisa ostavili Nemci, u jesen 1944. Oko tenka su okupljeni gradjani Nisa i, interesantno, bugarski vojnici koji su u ovom trenutku vec na strani Saveznika. Oko ove tehnike izbice prvi sukob Titovih vojnika i novih bugarskih saboraca: uvedeni u borbu po direktnom sovjetskom naredjenju, Bugari su kao nova redovna vojska preoteli partizanima svu nemacku zarobljenu tehniku u Nisu, uprkos ostrom Titovom protivljenju kod Sovjeta. Braneci ove tenkove od bugarskog otimanja, poginulo je vise partizanskih strazara i vojnika. Bio je to krvav pocetak saveznistva pod okriljem Staljina...

jos jedan snimak napustenog tenka M15/42 u Nisu, najverovatnije je rec o istom tenku sa prethodne fotografije...

Dok u leto 1944. godine NOVJ silovito prodire u Srbiju, ulicom u Valjevu uz muziku defiluje ljudstvo kvislinske formacije "Srpski dobrovoljacki korpus" (SDK), poznatije kao "Ljoticevci". Oni ce u Valjevu ubrzo voditi ogorcene borbe sa partizanima u kojima za njih nece biti ni najmanje milosti, cak ni prema zarobljenicima.

Terazije, novembar 1944. Grupa civila vozi se vojnim kamionom britanskog porekla sa razvijenom zastavom nove komunisticke Jugoslavije. Verovatno je rec o aktivistima koji idu na neki skup. Britanski kamion je deo ogromnog paketa vojne pomoci kojim su Titovu armiju naoruzali SAD i Velika Britanija tokom te i naredne godine. Sa takvom logistikom, NOVJ je imala snage da odnese pobedu u jugoslovenskom ratu protiv svih formacija sa kojima se borila - Mihailovicevih cetnika, ljoticevaca, ustasa, domobrana, kosovskih balista, bosanskih milicija i, na kraju, i svih nemackih jedinica na sirokom frontu od Drave do Trsta.

Tenkisti NOVJ slikani u nekom selu pred proboj Sremskog fronta, april 1945. Tenk iza njih je sovjetski T34/85, jedno od najboljih oruzja citavog Drugog svetskog rata. Tito je dobio veci broj ovih tenkova od SSSR za ulogu njegove armije u obezbedjivanju levog boka snaga Crvene armije u Madjarskoj. To cuvanje sovjetskih bokova u posleratnom jugoslovenskom predanju pretvoreno je u mit o autonomnom drzanju fronta naspram Vermahta. Istina je da su dojucerasnji partizanski gerilci na Staljinov zahtev prevedeni na novi model frontovskog ratovanja koji je odneo ogromne zrtve. Ipak, NOVJ je na taj nacin zavrsila svoju transformaciju iz grupe revolucionarnih odreda "Uzicke republike" 1941. u armiju pobednickog saveznickog bloka sposobnu da zauzme teritoriju znatno vecu od one koju je Jugoslavija imala pre rata.

originalan natpis iz nemackog Bundesarhiva ovu sliku je opisao kao "hrvatske legionare koji se bore protiv Titovih bandi u Bosni". Sudeci po tradicionalnim kapama na glavama ovih ljudi, jasno je da je rec o Albancima sa Kosova. Snimak nije precizno datovan, osim sto stoji da je nastao u zimu 1943/44. Moguce je da je ovde rec o Andrijevickoj operaciji u kojoj su Titove snage nanele velike gubitke upravo albanskim formacijama u sastavu nemackih jedinica. Zanimljiv detalj je da prva dvojica u ovoj grupi - mitraljezac i njegov pomocnik sa teskim postoljem - na nogama imaju obuvene opanke.

63252
Bandenkampf in Bosnien.
Kroatische Legionäre, darunter viele Muselmanen kämpfen auf deutscher Seite gegen Tito-Banden. Hier treten die Männer eines Dorfes an, ihre Heimat gegen die Banden zu verteidigen.

Oboreni sovjetski jurisnik IL-2 najverovatnije negde u rejonu "Sremskog fronta", odnosno na potezu kojim je kroz Jugoslaviju prosao Treci ukrajinski front Crvene armije. Kraj olupine pozira nemacki vojnik.

nemacki vojnik prebira po relativno dobro ocuvanoj olupini oborenog britanskog aviona "Spitfajer" 1944. godine, kod mesta Vrgorac u Hrvatskoj. Dejstva angloamericke avijacije po ciljevima sirom Jugoslavije bila su gotovo svakodnevna u ovoj fazi Drugog svetskog rata, ali i gubici u pilotima i avionima usled jake nemacke protivavionske odbrane. I dan danas se otkrivaju ostaci ovih olupina i posada: pre nekoliko meseci iz zajednickog groba kod Metkovica ekshumirana je grupa americkih vazduhoplovaca i prebacena u SAD.

Jedan tenk "Stjuart" kojim su Britanci prethodno naoruzali Titovu Jugoslovensku armiju JA, krece se glavnom ulicom u Trstu, Corso D`Italia, maj 1945. Lider nove komunisticke Jugoslavije, Josip Broz Tito naredio je svojim jedinicama da po svaku cenu, u dramaticnoj trci sa vremenom pre opste nemacke kapitulacije, zauzmu italijanske gradove Fiume, Pola i Trieste. Grad Fiume, danasnja Rijeka u Republici Hrvatskoj, osvojen je uz ogromne zrtve medju partizanskim jedinicama, dok je relativno lako zauzeti Trieste (Trst) ubrzo posluzio kao izuzetan ulog u slozenoj politickoj igri na koju se odlucio J.B. Tito: povukavsi se iz Trsta pod pritiskom Amerike, uspeo je da, nakon duze tenzije u odnosima sa Vasingtonom, za sebe zadrzi Rijeku, Pulu i citavo poluostrvo Istra.

Intrigantni snimak ciji sam sken sa aukcije nedavno ovde postavio: u foto albumu nemackog oficira nalazilo se mnostvo fotografija iz Jugoslavije u kojima su prikazane naoruzane grupe sa kojima su Nemci dolazili u kontakt, sa vrlo preciznim opisima kojoj formaciji pripadaju - domobrani, cetnici, ustase, itd. Ispod ove fotografije napisao je: EIN GRUPPE PARTISANEN ORIGINAL AUFNAHME ("Jedna grupa partizana originalni snimak"). Album je kupljen i ovo je sken te fotografije.

Pozadina istog snimka sa imenima partizana i njihovim vojnim i politickim funkcijama. Mirko Miletic oznacen brojem 2 je komandant bataljona, a pod brojem 5 je politicki komesar iz Dalmacije, nepoznatog imena... Ne uspevam da desifrujem sta pise pored prvog imena.
U obimnoj monografiji 14. hercegovacke brigade izdate 1988. godine u Beogradu, opisan je ratni put ove jedinice od septembra 1944. do 13. maja 1945. Medjutim, zanimljivo je da o periodu kada je datovan snimak u nemackog albumu - oktobar 1943. godine - stoji samo jedna jedina recenica: "Drugi period karakterističan je po diferencijaciji koja je sprovedena u pokretu, snažnom otporu najsvjesnijeg dijela omladine
okupatorskom i četničkom teroru, velikim žrtvama koje je podnijela omladina i nanijetom žestokom udarcu omladinskom pokretu, Partiji i NOP u cjelini od neprijatelja i domaćih izdajnika u kome su se održale samo najsnažnije organizacije Partije i SKOJ-a." Neobicno odsustvo detaljnih opisa upravo za vreme kada je snimljena ova veoma enigmaticna fotografija, trebalo bi da pobudi paznju istoricara i istrazivaca...

citava stranica albuma na kojoj su oznacene i ostale naoruzane formacije sa kojima se autor albuma sretao tokom jeseni 1943 u Hercegovini: nemacka Ajnzac poterna grupa u kojoj pored njihovih vojnika stoji i covek u lokalnoj nosnji, zatim cetnici pri marsu, i na kraju jedna grupa partizana..

Ideolog i tvorac ustaskog pokreta i drzave NDH, duhovni otac Poglavnika Ante Pavelica - Slavko Kvaternik - snimljen leta 1941. godine prilikom posete Glavnom stabu Adolfa Hitlera "Vucijoj jazbini" na teritoriji tadasnje Istocne Pruske (danas Poljska). Veoma retka prilika da se na jednoj fotografiji vidi lice coveka koji je osmislio i uspostavio najbrutalniji politicki pokret i rezim ikad zabelezen na ovim prostorima, utemeljen na ideji masovnog zlocina nad dva naroda, Srbima i Jevrejima.

pripadnici "Ustaske vojnice", oruzanog krila ekstremne politicke grupe okupljene oko Ante Pavelica koja je predvodila kvislinsku drzavu NDH. "Ustaska vojnica" je formirana po uzoru na SS Treceg rajha, a njeni pripadnici izvrsice brojne organizovane i spontane masakre uglavnom seoskog stanovnistva po Bosni i Hrvatskoj, srpske nacionalnosti. Brutalnost i razmera tih zlocina uvrstice zauvek pojmove "ustase" i "NDH" kao simbole vrhunskog zla, u svest stanovnistva na Balkanu.

Pripadnici "Ustaske vojnice" NDH odeveni u mesavinu uniformi, naoruzanja i opreme, snimljeni negde "na polozaju". Pripadnost istoj formaciji pokazuju jedino kape i oznake. "Ustaska vojnica" nije bila rasporedjena samo na teritoriji NDH (zauzimala prostor danasnjih drzava BiH i Hrvatske, kao i deo Srema), vec su njeni pripadnici ratovali protiv srpskih ustanika u jesen 1941. godine u nekoliko gradova zapadne Srbije i Macve gde su kratko vreme sluzili kao podrska nemackim okupacionim snagama.

Posada americkog teskog bombardera B24 "Liberator" sastavljena od avijaticara iz Jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva. Na trupu aviona vidi se i ucrtana oznaka JKRV. Jugoslovenski detasman ovih bombardera ucestvovao je u brojnim misijama nad juznom Evropom, a postojanje jedne takve formacije u sastavu americkog ratnog vazduhoplovstva bilo je u Titovoj Jugoslaviji nakon rata potpuno precutano.

Streljani prethodne veceri, pa mrtvi obeseni na Terazijama: ispred ulaza u danasnje Pozoriste na Terazijama i MekDonaldsov restoran, u avgustu 1941 visila su tela petorice seljaka i studenata koje su za opomenu nemirnoj Srbiji u ovoj zgradi na kojoj stoji natpis "Apoteka" ubili pripadnici nacisticke tajne policije Gestapo. Ovaj uzbudljiv snimak nastao je krisom: za takvu aktivnost u tom trenutku autor ove fotografije bi snosio "kapitalne posledice". Beogradjani u tom toplom letnjem danu, u neverici, ipak setaju Terazijama...

Ozloglaseni ratni zlocinac SS general Majsner dolazi na komemoraciju u bugarsku ambasadu, Bircaninova ulica, septembar 1943.