|
Da bi se Banjaluka kao "na dlanu" sagledala, neophodno je popeti se na brdo Sehitluci. To je jedina tacka sa koje se može vidjeti ne samo grad, nego i njegova okolina. A u samom gradu mogu se raspoznati i njegove ulice, sve vece i ljepše kuce i gradevine. Podijeljena hitrim i zelenkastim Vrbasom, Banja Luka se, najvecim dijelom prostire južnom stranom Banjaluckog polja. Sve do austrougarske okupacije, Banjaluka je bila slika i prilika srednjeg tipa muslimanskog balkanskog grada. Svaka kuca je bila posjed za sebe, a zbog nemarno postavljenih visokih zgrada od dasaka sve su kuce izgledale kao da su "donešene iz šuma i livada". Reklo bi se da ovaj grad koji nije racunao s vremenom, nije želio da racuna ni sa prostorom. Tako se Banjaluka razvijala nadaleko i naširoko. U vrtovima, širokim placevima i ulicama, prilicno udaljene jedna od druge, stajale su zgrade, obasijane suncem i obavijene mirisom vrtova. Austrougarskom okupacijom pocinju i osjetne promjene. Mnogi stari objekti su bili uklonjeni kako bi se stvorio prostor za izgradnju novih. Time se osjetno prorijedila i promijenila jedinstvena orijentalna slika grada. Potrebe za upravnim prostorijama, školskim zgradama, bogomoljama za hrišcane, za stambenim zgradama mogle su se ispuniti samo izgradnjom novih zgrada. Tako je stvoren kontrast izmedu niskih i ruševnih kuca i novih krovišta. Ipak, vremenom su se nove i stare gradevine organski povezivale, a slika grada postepeno dobijala novi sklad.
TRAGOVI / ISTORIJA
Istraživanjima je utvdeno da su stanovnici banjaluckog kraja u najdavnija vremena bili Fracani i Iliri, a da su im prethodili Hatidi. Rimska osvajanja zatekla su ovdje Ilire, podijeljene na plemena i plemenske grupe. Mnogi tragovi vladavine Rimljana, a ona je trajala oko 800 godina, nadeni su u Banjaluci i njenoj okolini putevi, ostaci naselja, novac, zgrade, grobnice... Pronalazak žrtvenika posvecenog bogu Jupiteru, 1895. godine, i otkopavanje nadgrobnog spomenika na kome su se jasno vidjela slova D.M. spadaju u važna arheološka otkrica.
Ostaci slovenske prošlosti, od naseljavanja do potpadanja pod tursku vlast, nemaju znacajniju ulogu. Najstarije tursko naselje bilo je u Gornjem Šeheru i razvijalo se pretežno sa desne strane Vrbasa, dok se razvoj Banjaluke sa lijeve strane odvijao u drugoj polovini 16. vijeka, narocito u doba Ferhat-paše koji je 1573. godine prenio središte bosanskog pašaluka iz Travnika u Banjaluku. Banjaluka je ostala središte Pašaluka sve do 1639. godine. Putopisci iz 17. vijeka isticu Banjaluku kao veliko i napredno gradsko sjedište s jakom vojnickom posadom. U drugoj polovini 18. vijeka stanovništvo Banjaluke se naglo smanjuje. Ovome je prethodilo prenošenje središta Pašaluka 1639. godine iz Banjaluke, te cesti i dugi ratovi sa Austrijom i Ugarskom, kao i unutrašnji nemiri.
Banjaluka je, ipak, ponovo postala jak administrativni centar, privredni i zanatski centar zahvaljujuci svom povoljnom saobracajnom i klimatskom položaju. Zbog bogatog žitorodnog zaleda - Lijevce polja i nadaleko cuvanih proizvoda banjaluckih zanatlija, narocito predmeta od kože, coje, krzna, zlata i srebra, Banjaluka je privukla mnoge srpske porodice, pogotovo iz Hercegovine, Makedonije i Sarajeva. Prema pisanju Giljferdinja, ruskog konzula u Sarajevu, gotovo svi pravoslavni banjalucki trgovci bili su doseljenici iz Trebinja. On dalje kaže da je bila obrazovana posebna kasta trgovaca, koja je predstavljala svojevrsnu aristokratiju u odnosu na ostalo stanovništvo. Sredinom 19. vijeka, oko 10% stanovništva Banjaluke se bavilo trgovinom i zanatstvom. U Banjaluci je održavan najpoznatiji godišnji sajam, za koji je donošena roba i dogonjena stoka iz svih krajeva Bosne. Postajuci važan privredni centar, Banjaluka se ubrzo formirala i kao jak nacionalno-politicki centar. Medu prvim ucenim borcima za narodna prava i slobode u 19. vijeku javlja se Franjo-Ivan Jukic, roden 1818. u Banjaluci. Pored sveštenickog poziva on se bavi i književnošcu kao i opštim narodnim problemima i potrebama. Pocetkom druge polovine 19. vijeka, otvara se u Banjaluci bogoslovija, koja je narodu i crkvi dala nekoliko izvrsnih sveštenika, ucitelja i narodnih boraca. Bogoslovija je osnovana kao rezultat zauzimanja agilnih banjaluckih Srba, trgovaca i gradana: prote Trifuna Jungica, Đorda Delica, Tome Radulovica, Jove Pišteljica, Jove Kneževica, Save Miljica, Riste Vukica i Save Bilbije. Prvi upravitelj Banjalucke bogoslovije bio je poznati Vaso Pelagic.
Pred kraj turske i pocetkom austrougarske okupacije, Banjaluka biva željeznicom povezana sa svijetom. Austrougarska vlast podiže široki stambeni pojas. Novi dio grada završava dvema željeznickim stanicama, fabrickim dimnjacima, bolnickim i školskim zgradama, javnim gradevinama. Kada je Banjaluka 1879. godine postala sjedište okruga i kotara, oformljene su i odgovarajuce ustanove, a središte grada preseljeno je uz lijevu obalu Vrbasa. Samostan "Marija Zvijezda" otvara nekoliko tvornica i elektricnu centralu koja je osvjetljavala grad. Fabrika duvana sagradena je 1887. godine. Iako grad nije imao urbanisticki plan, tada posadeni banjalucki drvoredi ostali su tu i do današnjih dana, nagoneci savremene urbaniste da se prilagodavaju njima i njihovoj ljepoti. Što se hotela tice, hotelu "Balkan" pripadalo je vodece mjesto, a na dobrom glasu su bili i "Bosna", "Austrija", "Mercel" i "Prunker". Centar današnje Banjaluke formiran je u vrijeme Vrbaske banovine, poslije 1929. godine, kada Banjaluka po drugi put u svojoj istoriji postaje centar šire kulture. Zahvaljujuci prvom banu, Svetislavu Milosavljevicu, izgradeni su banska uprava i banska palata, a izmedu njih je podignuta Saborna crkva Svete Trojice, sa zvonikom visokim 46 metara. Ona je do temelja porušena 1941. godine. Ban Milosavljevic podstice gradnju gradskog parka sa vodoskokom i paviljonom za muzicke orkestre, zgrade Higijenskog zavoda, sedam zgrada sa pedeset stanova za cinovnike, zatim zgrade banke sa bronzanim statuama ispred ulaza. U njegovo vrijeme asfaltirane su prve banjalucke ulice, hotel "Palas" sagraden je 1935. godine.
KULTURA I OBRAZOVANJE
U evropsko kulturno ruho Banjaluka je pocela da se oblaci tek sa austrougarskom okupacijom, jer je turska vlast bila nepovjerljiva prema svim evropskim idejama i kulturnim potrebama. Najjaci kulturni trag u novijoj Banjaluci, pored nekoliko osnovnih i konfesionalnih škola, trgovacke i djevojacke škole, ostavila je Velika realka, gimnazija otvorena 1895. godine. Njeno otvaranje privuklo je u Banjaluku veci broj intelektualaca profesora. Organizuju se dacka i gradanska prosvjetno-kulturna društva i ustanove, koji održavaju veze sa gradovima u unutrašnjosti. Dolazak Petra Kocica (1906.) u Banjaluku oznacava pocetak jednog novog istorijskog poglavlja u životu grada. Petar Kocic je pokrenuo listove "Otadžbina" i "Razvitak" oko kojih se okuplja grupa kulturnih, književnih i politickih poslanika iz ovog grada. Danas je Banjaluka univerzitetski centar sjevernog dijela Bosne-Republike Srpske. U znak zahvalnosti Petru Kocicu u Banjaluci je pocetkom 1930. godine osnovano društvo "Zmijanje". Ono je namjeravalo da Kocicu podigne spomenik i njegove mošti prenese u Banjaluku. Spomenik su, dve godine kasnije, uradili vajari Augustincic i Radauš i on je otkriven 6. novembra 1932. godine. Posmrtni ostaci pisca i narodnog tribuna nisu preneseni u Banjaluku, jer je njegova porodica odustala od toga.
Banjaluka danas djeluje kao kulturni centar. Narodna i univerzitetska biblioteka "Petar Kocic" ima 150000 knjiga i 3500 unikata velike vrijednosti. Narodno pozorište osnovano je 1930. godine. U isto vrijeme osnovan je i Muzej, koji kao i Arhiv posjeduje znacajno kulturno-istorijsko blago. Tu je dalje i Umjetnicka galerija, Djecije pozorište. Banjaluka je i medijski centar, jer u njoj djeluju mnogobrojne televizijske i radio stanice, a mnoštvo listova i magazina izlazi u Banjaluci.
_________________ Bok
Dok je druga Tita,bice i Banjaluke . (neko rece `69)
Bosno moja,divna mila ljepa gizdava,u tebi je Banja Luka izvor sevdaha
http://www.geocities.com/Eureka/Park/73 ... is_jus.htm
|
Prijavite se
Registruj se
FAQ
Pretraga
.tako bar kaze moja mama.ja jedino poznam Banjaluku ovakvu kakva je sad.o.k.malo se izmjenila od 1989-te al ipak ne toliko.pogotovo kad udjem u bosku.tamo ko da je vrijeme stalo.sve isto ko i u osamdesetim.
