banjalukaforum.com

DELETED

Da malo aktiviramo i ovu temu...


U svetu ne postoji masovna grobnica u kojoj su mosti pobednicke i porazene vojske, kao sto je to slucaj sa Spomen-kosturnicom u crkvi sv. Dimitrija Velikomucenika u Lazarevcu, gde su pohranjene kosti 20.000 srpskih 30.000 austrougarskih ratnika, poginulih 1914. godine i cuvenoj Kolubarskoj bici.


Istina o Spomen-kosturnici pocinje pricom o Kolubarskoj bici, krajem 1914, izmedju srpske i austrougarske vojske. Ogorcena zbog neuspeha na Ceru i Drini Austrougarska odlucuje da krene u novi napad na Srbiju. Tako je doslo do Kolubarske bitke koja je vodjena mesec dana, od 16. novembra do 15. decembra 1914. Pred znatno nadmocnijim austrougarskim snagama, kojima je komandovao general artiljerije Oskar Pocorek, srpska Vrhovna komanda, na celu sa nacelnikom staba Radomirom Putnikom, odlucuje da se srpska vojska pod borbom povuce na desnu obalu Kolubare i Ljiga, i da tamo primi odsudnu bitku u mnogo povoljnijim uslovima.


Samo dva dana uoci Kolubarske bitke Radomir Putnik salje generala Zivojina Misica, mobilisanog iz penzije, da primi komandu nad 1. armijom srpske vojske koja je bila u rasulu.
Do 17. novembra srpske trupe su se povukle i zaposle odbrambenu liniju koja se protezala desnom obalom Kolubare i Ljiga, preko Lazarevca, Bacevca, Suvobora, Maljena i Kadinjace do Uzica. Bila je to najpogodnija odbrambena linija na prostoru izmedju Drine i Rudnickog masiva. Spreda zasticena poplavljenim dolinama Kolubare i Ljiga, a pozadi se oslanjala na suvoborsko-maljensku gredu, pruzala je veoma povoljne uslove za slamanje protivnika i stvaranje neophodnih uslova za prelazak i opstu protivofanzivu protiv. Po izlasku na nove polozaje vrhovna komanda je izdala naredjenje u kome se kaze:
"Treba biti ubedjen i cvrsto resen da se sa ove linije ne moze ici dalje, da je bilo dosta popustanja i, u interesu naseg ugleda i do sada stecenog glasa, valja izvojevati pobedu".


Komandant austrougarske vojske Pocorek je, od pocetka povlacenja srpskih armija ka Kolubari, bio ubedjen da je srpska vojska rastrojena, da se u neredu povlaci i da ce glavni otpor pruziti tek na liniji Arandjelovac - Gornji Milanovac. Stoga je odlucio da samo sa prethodnicom produzi napad, dok je glavninu snaga ostavio da se odmara, u rejonu Valjeva. Medjutim, prethodnica je 16. novembra umesto na zastitnicu, naisla na glavnu odbrambenu liniju srpske vojske. Shvatajuci da uzrok sporog napredovanja njegove vojske nije samo u nevremenu i losim putevima, Pocorek sve snage uvodi u bitku. Dolazi do zestokih i krvavih borbi na Kolubari, Ljigu, Suvoboru i Maljenu. Austrougarske trupe su jedino uspele da 18. novembra zauzmu Lazarevac. Na Vrace brdu 20. novembra junacki gine Dimitrije Tucovic, vodja Srpske socijaldemokratske stranke.


U centralnom delu fronta, trupe srpske 2. armije prikovale su za obalu Kolubare i Ljiga tri divizije austrougarske 5. armije sve do 26. novembra, kada je neprijatelj prodro u centralni deo fronta i zapretio da otvori arandjelovacki pravac. Borbe su vodjene 10 dana, a iz stroja je izbacena 7.527 vojnika i to 4.277 na srpskoj i 3.300 na austrougarskoj strani.
Srpska 3. arija sve do 28. novembra odolevala je napadima neprijatelja na desnoj obali Ljiga i pomagala levom krilu 2. armije, pritesnjenom na Vracem brdu i Covki. Neprijatelj je bio primoran da se, uz velike gubitke od 1.955 vojnika izbacenih iz stroja, povuce na podgorinu Rudnickog masiva.


Na frontu srpske 1. armije operativna situacija se iz dana u dan pogorsavala, jer je tri njene divizije napadalo sest neprijateljskih. Vrhovna komanda je zakljucila da se takva situacija na frontu moze popraviti samo protivofanzivom ostalih armija i Uzicke vojske. Medjutim, ova odluka je bila preuranjena, pa su i dalje srpske trupe bile u defanzivi.
U medjuvremenu, vojvoda Misic je protivno naredbi Vrhovne komande, da se sto duze istraje na dotadasnjim polozajima, 26. novembra odlucio da 1. armiju povuce na polozaje kod Gornjeg Milanovca, da tu prikupi, odmori i snabde hranom i municijom vojnike i potom predje u protivnapad. Tek kada je izdao zapovest za povlacenje na nove polozaje, 28. novembra, obavestio je vojvodu Putnika koji se, u prvi mah, sa njom nije slozio, Ali, kada je Misic ponudio ostavku prihvatio je njegov zahtev i uz to odlucio da i ostale armije povuce na nove polozaje, kako bi skratio front. U jeku najvecih borbi Putnik donosi i odluku da srpska vojska napusti Beograd, ponavljajuci da on nije kriv "sto je prestonica postavljena tamo gde treba da bude granicna karaula".


Povlacenjem jedinica sa Kolubare i Ljiga i napustanjem Beograda, skracen je front srpskoj vojsci za oko 40 kilometara i izvrseno je celishodno grupisanje, koje je jedinicama omogucilo predah, popunu ljudstva i municije, sto je snazno delovalo na psihicki i fizicki oporavak srpskih vojnika.
Posle odlaska srpskih trupa iz Beograda, austrougarska vojska nesmetano ulazi u srpsku prestonicu i to bas na 66. godisnjicu stupanja na presto cara Franje Josipa, podizuci carsku i kraljevsku zastavu na beogradskoj tvrdjavi. Uverena da je padom Beograda Srbija vec porazena, komanda Balkanske vojske poklanja vecu paznju slavlju nego srpskoj vojsci. To znalacki koristi srpska Vrhovna komanda i dok su se austrougarske trupe odmarale, srpske jedinice su se spremale za odlucan kontranpad. Vrhovna komanda 3. decembra naredjuje srpskoj 1, 2. i 3. armiji, Uzickoj i crnogorskoj Sandzakoj vojsci da napadnu protivnika na svim frontovima i prisile ga na povlacenje, a trupe odbrane Beograda da obezbe desni bok i pozadinu 2. armije. Slucaj je hteo da je i vojvoda Misic, sasvim nezavisno od Radomira Putnika, takodje doneo odluku o prelasku 1. armije u ofanzivu, istog dana, 3. decembra 1914.


Prelaskom u protivofanzivu, srpska vojska je priredila drugo strategijsko iznenadjenje. Srpska 1. armija krenula je u napad 3. decembra u sedam casova, iznenadila austrougarski 16. korpus, i vec prvog dana naterala ga na povlacenje, mahom u neredu. Sve divizije 1. armije produzile su 4. decembra napad na Suvobor koga su u nezadrzivom jurisu zauzele 5. decembra, probile front austrougarske 6. armije i stvorile veoma povoljne uslove za gonjenje neprijatelja prema Valjevu. Zivojin Misic je prihvatio savet vojvode Putnika da zadrzi trupe na grebenu Suvobora dok se situacija 2. i 3. armije ne poboljsa. Stab Balkanske vojske koji se nalazio u Banji Koviljaci, uprkos nepovoljnih vesti koje su dolazile od potcinjenih jedinica, sve do 5. decembra smatrao je da je po sredi lokalni napad na 16. korpus. Pocorek shvata bezizlaznu situaciju tek kada dobija depesu o povlacenju 16. korpusa.


Vrhovna komanda srpske vojske 7. decembra, naredjuje glavnim snagama da nastave zapocetu kontraofanzivu i definitivno potuku usamljenu austrougarsku 6. armiju. Jedinice 1. i 3. armije i Uzicke vojske su napale 15. i 16. korpus, a jedinice 2. armije 13. korpus austrougarske 6. armije. Produzavajuci gonjenje Misiceve divizije su nadirale sa Suvobora ka Kolubari, da bi 8. decembra zauzele Valjevo i prinudile neprijatelja na povlacenje ka Sapcu. Treca armija Pavla Jurisica Sturma izbila je celom sirinom fronta na Kolubaru, slomila otpor 15. korpusa i naterala ga u panicno bekstvo. Druga armija Stepe Stepanovica prisilila je na povlacenje 13. korpus i izbila na Kolubaru. Za to vreme Uzicka vojska generala Aracica je oslobila Uzice i Kosjeric i goneci neprijatelja izbila na Drinu. Limska divizija crnogorske vojske, koja je po naredjenju srpske Vrhovne komande 9. decembra presla u napad, odbacila je na celom frontu austrougarske trupe na levu obalu Drine i zajedno sa Uzickom vojskom obrazovala front Brod - Visegrad - usce Lima. Time je austrougarska 6. armija slomljena na celoj liniji fronta, a njene snage proterane preko Drine i Save. Da bi popravio situaciju, general Pocorek naredjuje 5. armiji da izvrsi udar na severni front, u desni bok srpske vojske. Razvile su se borbe na celoj liniji fronta odbrane Beograda. Srpske armije potpomognute trupama odbrane Beograda za cetiri dana su do nogu potukle austrougarsku 5. armiju i primorala je da se, uz velike gubitke, povuce preko Save u Srem. Izbijanjem 1. armije i Uzicke vojske na obale Drine i Save i oslobodjenjem Beograda, 15. decembra 1914, pobednosno je zavrsena Kolubarska bitka.


Kolubarska bitka je bila velika pobeda srpske vojske u kojoj je poginulo oko 100.000 neprijateljskih vojnika, zarobljeno 322 oficira i 42.215 podoficira i vojnika. Herojska dela srpske vojske i njenih vodja, reci ce istoricari, mogu se porediti sa sjajnim primerima anticke hrabrosti. Kolubarska bitka je pokazala kako pobedjuje narod koji voli svoju zemlju, slobodu i brani ognjista.

Ova bitka se izucava na svim vojnim akademijama u svijetu...

Kako je sve počelo?

Na prelazu iz 19. u 20. vijek društveno-ekonomski razvoj svijeta prati monopolistička faza kapitalizma, koji poprima imperijalni oblik. U to vrijeme već je svijet podijeljen teritorijalno, ne samo na interesne sfere nego i na kolonijalne posjede. Velika Britanija i Francuska su ranije nego Njemačka, Italija i Japan ušle u viši razvojni stepen kapitalističkih društvenih odnosa. Ratovima dobijaju velika svjetska prostranstva iz kojih crpe ogromna bogatstva. Ostale kapitalističke zemlje nezadovoljne svojim položajem, predvođene militarističkom Njemačkom, bore se za novi "životni prostor" (Lebensraum). Na bazi političko-ekonomskih interesa formira se tripartitni savez, poznatiji kao Trojni savez. Pri borbi za nove teritorije i interesne sfere svoje aspiracije na Balkanu imaju dvije supersile: Austro–Ugarska i Rusija.

Sveopšta isprepletenost ciljeva i interesa imperijalističkih apetita formiraće dva bloka država i dovesti do Prvog svjetskog rata. Sa jedne strane su države u čiji blok ulaze: Njemačka, Austro–Ugarska i Italija, a sa druge strane formira se Antanta, u čiji savez, osim Velike Britanije, ulazi Francuska i Rusija. U kasnijem razvoju događaja u ratu će učestvovati ukupno 36 država angažujući u ratnim dejstvima sav raspoloživi materijalni i ljudski potencijal sa ukupno 73.515.000 vojnika. Gubici u živoj sili iznosili su preko 10.000.000 ljudi i preko 20.000.000 ranjenih.

Neposredan povod za rat je atentat na prestolonasljednika Austro–Ugarske nadvojvodu Franju Ferdinanda i njegovu suprugu 28. 06. 1914. godine u Sarajevu. Potaknuta od Njemačke, Austro–Ugarska je procijenila da lako može poraziti Kraljevinu Srbiju i time ostvariti svoje političke i vojne ciljeve, budući da su vojni planeri imali u vidu iscrpljenost srpske vojske i naroda u dva balkanska rata (1912. i 1913. godine). Grof Tiso je izjavio da je Srbija potpuno iscrpljena u minulim ratovima, da su joj oprema i naoružanje bijedni, da ne može mobilisati više od 100.000 vojnika. "Sa Rusijom, mi ćemo prema ratnoj sreći imati uspjeha i neuspjeha, ali u Srbiji se moramo pokazati kao snažna patrola u pijanoj mehani." Ultimatum koji je Srbiji poslala Austro–Ugarska bio je po prirodi takav da ga nije mogla prihvatiti nijedna suverena država, iako je srpska diplomatija na nagovor Rusije išla krajnje fleksibilno, dozvoljavajući i arbirtražu Međunarodnog suda, s ciljem da se izbjegne rat. Prekinuvši diplomatske odnose sa Srbijom 25. 07. 1914, Austro–Ugarska je objavila rat Srbiji 28. 07. 1914. Nastojeći da svom starom "kajzeru" Franji Josipu II za rođendan (18. augusta) pokloni prvu vojničku pobjedu nad saveznicima, načelnik austrougarskog Generalštaba Konrad fon Hercendorf i Oskar fon Poćorek, komandant Balkanske vojske, naredili su 5. i 6. armiji da 12. avgusta napadnu Srbiju i da ovladaju linijom Valjevo – Užice i time stvore polaznu osnovu za "vojničku šetnju do Niša".

Austro–Ugarska je svoje agresivne aspiracije prema Srbiji ispoljila znatno ranije. Svoj vojni strategijski dokument (početni operacioni plan) protiv Srbije uradila je još 1907. godine, pripremajući se za aneksiju Bosne i Hercegovine 1908. god., očekujući vojničku reakciju Kraljevine Srbije i Rusije. Aktom aneksije Austro–Ugarska je prekršila odluke Berlinskog kongresa iz 1878. godine. U tom smislu formirala je Balkansku vojsku za rat protiv Srbije, koju je koncepcijski predviđala da upotrijebi u dvije varijante: prva – ukoliko se rat na Balkanu ograniči samo na taj prostor, bilo je predviđeno za upotrebu 20 pješadijskih divizija i 13 tzv. "landšturmskih" brigada (jurišnih), koje bi izvodile ofanzivna dejstva, i druga varijanta – ukoliko bi se istovremeno angažovala Rusija na strani Srbije, bila su predviđena defanzivna dejstva, pri čemu bi se angažovalo osam pješadijskih divizija i sedam "landšturmskih" brigada, sa osnovnom zamisli – sprečavanja prodora srpske i crnogorske vojske na tadašnju teritoriju Austro–Ugarske.

Osnovna ideja srpskog Početnog operacijskog plana bila je: koncentrisati se na upornu, elastičnu odbranu dok se ne "razbistri" politička i vojna situacija, a potom dejstvovati prema nametnutoj situaciji. Očekujući da će glavne austrougarske snage udariti donjim tokom Save i Dunava – moravskim pravcem, prema Nišu, strategijski razvoj srpske vojske je izgledao ovako: l. armija (četiri pješadijske i jedna konjička divizija, sa ojačanom Dunavskom divizijom II poziva) na prostoru: Svilajnac, Topola, Rača pod komandom đenerala Petra Bojovića;

– 2. armija (četiri pješadijske divizije, ojačana Dunavskom divizijom I poziva) na pravcu Aranđelovac – Lazarevac – Beograd, pod komandom đernerala Stepe Stepanovića;

– 3. armija (dvije pješadijske divizije, tri prekobrojna puka I poziva i dva puka III poziva, sa Obrenovačkim, Šabačkim, Lozničkim i Ljubovijskim odredom) u trouglu Drine i Save, pod komandom Pavla Jurišića Šturma;

– Užička vojska (Šumadijska divizija II poziva, Užička brigada i Limski odred) na prosatoru: Rogačica, Bajina Bašta, Mokra Gora, Priboj, Užice, pod komandom đenerala Miloša Božanovića.

Budući da je Crna Gora objavila rat Austro–Ugarskoj kao najbliži saveznik Srbiji i ušla u rat, raspored crnogorske vojske na koncentracijskoj prostoriji izvršen je na slijedeći način:

– Lovćenski odred (oko 8.000 vojnika i 26 topova) divizijara Mitra Martinovića na prostoru Lovćen – Sutorman;

– Hercegovački odred (oko 15.000 ljudi i 20 topova) pod komandom seradara Janka Vukotića, načelnika Vrhovne komande, na prostoru Krstac, Grahovo Trubjela;

– Sandžački odred (oko 6.000 ljudi i šest topova) pod komandom brigadira Luke Gojnića u širem reonu Pljevalja i

– Starosrbijanski odred (oko 6. 000 ljudi i 12 topova) brigadira Radomira Vešovića raspoređen je na granicu prema Albaniji.

Vrhovni komandant srpske vojske bio je regent Aleksandar Karađorđević, načelnik Štaba Vrhovne komande vojvoda Radomir Putnik, a njegov pomoćnik đeneral Živojin Mišić.

Prateći pažljivo razvoj operativne situacije (12. 08 ), srpska Vrhovna komanda je postepeno i oprezno pomjerala glavninu snaga prema sjeverozapadu čim je došla do saznanja da glavni pravac udara neće biti sa sjevera, nego preko Drine. U tom smislu vojvoda Radomir Putnik naređuje 3. armiji da angažovanjem svih raspoloživih snaga upornom odbranom što duže zadrži neprijatelja, razvuče njegove snage po cijeloj dužini fronta, da se 2. armija rokira na pravac Obrenovac – Šabac, a 1. armija na prostor Aranđelovac – Lazarevac, s tim što se dijelovi 1. armije stavljaju u strategijsku rezervu Vrhovne komande. U isto vrijeme zadatak Užičke vojske je prelazak na ofanzivna dejstva prema Višegradu radi vezivanja što jačih neprijateljskih snaga na tom pravcu.

Nalazeći se u funkciji odsudne odbrane sa 3. armijom, Vrhovna komanda srpske vojske je sa snagama 2. armije izvršila marš – manevar preko sela Koceljeva prema Tekerišu, gdje je došlo do odsudne bitke između srpske vojske – "Cerske udarne grupe" (1, 2. i 6. prekobrojnog puka) i 8. austrougarskog korpusa. Cerska bitka traje od 12. 08. do 24. 08. 1914 na liniji: Šabac – Tekeriš – Krupanj sa širinom fronta od 50 kilometara. Austrougarska vojska u svom sastavu ima preko 200.000 ljudi, dobro uvježbanih, opremljenih, uz sadejstvo moderne artiljerije i odlične logistike, a srpska vojska, koja sve to nema, angažuje 180.000 vojnika, ali ima neviđen moral. Odnos između zaraćenih vojski najbolje opisuje kapetan srpske vojske Milutin Nikolić sljedećim riječima: "Trebalo je odmah preći u napad, ili pobeći iz pakla. U ovoj paklenoj vatri vojnici 2. bataljona vođeni svojim oficirima poleteše prema neprijatelju... Razvi se užasna puščana i mitraljeska vatra. Nije se znala ni neprijateljska snaga ni raspored. On (neprijatelj) je bio u još većoj zabuni, jer je napadnut s boka i leđa i još iznenađen na spavanju. . . Naši vojnici bukvalno uleteše u njegove rovove. Vrilo je kao u paklu. Vikalo se na sav glas, pucalo na sve strane, a vojnici padali kao pokošeno snoplje. Neprijatelj nije popuštao, a naši su naletali kao pomamni." Dvadeset četvrtog avgusta 1914. godine, na području Kraljevine Srbije nema više nijednog neprijateljskog vojnika.

Egon Ervin Kiš, austrougarski novinar, govorći o porazu austrougarske vojske u bici na Ceru, izvijestiće svoju redakciju sljedećim tekstom:

"Armija je potučena i nalazi se u bezobzirnom, divljem i paničnom bjekstvu. Jedna potučena vojska, ne jedna razbijena rulja, jurila je u bezumnom strahu prema granici. Vozari su šibali svoje konje, artiljerci su boli svoje mamuzama, oficiri i vojnici gurali su se i probijali između čitavih kolona komore ili gazili kroz rovove pored puta u grupama u kojima su bili zastupljeni svi rodovi vojske... Opšta depresija izražavala se javnim negodovanjem protiv vođa: potpuno nesposobni stari magarci su naši generali. Ko ima protekciju, povjerava mu se sudbina stotinu hiljada ljudi. Sjajni su momci ovi Srbi, oni znaju da brane svoju zemlju... "

U bici na Ceru izbačeno je iz stroja 25.000 pripadnika austrougarske vojske, a zarobljeno je oko 5.000 neprijateljskih vojnika, 50 topova i velike količine ostalog ratnog materijala. Iz vojničkog stroja srpske vojske izbačeno je 259 oficira i 16.045 vojnika i podoficira.

Bitka na Ceru, poznatija u udžbenicima vojne istorije, strategije i taktike kao Cerska bitka, po načinu vođenja i ishodu predstavlja remek-djelo ratne vještine (kao prelaz iz strategijske odbrane u kontranapad). Ona se i dan-danas proučava na najpoznatijim vojnim akademijama (Vest Pointu). Cerska bitka je prva pobjeda saveznika u 1. svjetskom ratu i početak kraja Habsburške monarhije. Vrhovna komanda srpske vojske majstorski je rukovodila ovu složenu operacijom, njene odluke su bile smjele, rizične, ali dobro proračunate i u svakom pogledu nadmašile su vojničko znanje generalštabnih oficira austrougarske vojske. Posebnu ulogu u bici na Ceru odigrala je 2. armija, kao najsnažnija operativna grupa, i njen komandant, đeneral (unaprijeđen u čin vojvode) Stepa Stepanović. Upućivanje, u odsudnom trenutku bitke, jednog puka da ovlada samim grebenom Cera, ima presudnu ulogu za sam ishod bitke. Masovni heroizam i samožrtvovanje koje je u Cerskoj bici ispoljila srpska vojska braneći svoju otadžbinu i svoj narod od agresije, služilo je i služiće na čast i ponos pokoljenjima.