banjalukaforum.com

Geografski položaj opštine Gradiška, koja u širem geografskom smislu pripada graničnoj zoni Srednjeg Podunavlja i najvećim dijelom je ispresijecana brojnim manjim i većim rijekama, omogućio je čovjeku da nastani ovo područje jako davno - još u starijem kamenom dobu.

Tragovi civilizacije: Prvi tragovi naseljavanja na ovoj teritoriji datiraju iz perioda od 60.000 do 10.000 godina prije Hrista.

"Ljudi su naseljavali brežuljke planina Kozare i Prosare ili pećine, a najpoznatije takvo stanište na teritoriji opštine Gradiška je Jurkovačka pećina, gdje su pronađene kremene alatke paleolitskog čovjeka", kaže Milan Đurđević, arheolog i direktor Zavičajnog muzeja u Gradišci.

Objašnjava da je, kako se klima poboljšala, praistorijski čovjek silazio u doline rijeke Save i Vrbasa i u periodu mlađeg kamenog doba osnivao svoja naselja u današljem selu Laminci na lokalitetu Lađina.

Tako je u skoro istim uslovima života nastao sasvim novi vid privrede, koji karakteriše pojava metala kao glavne sirovine za izradu oruđa i oružja.

"Brojna nalazišta iz ovog perioda koji nazivamo metalno doba ili eneolit nalaze se u ravničarskom dijelu našeg područja, ali i na Kozari i Prosari. Upotreba bakra u ovom periodu u privredi praistorijskog čovjeka bila je ograničena, jer je bakar bio nepodesan zbog svojih svojstava. Pronalazak bronze razviće metalnu industriju tog doba do neslućenih razmjera", priča Đurđević.

Dodaje da su se "na području Gradiške u to vrijeme pojavila i naselja koja su bila centar privrednih i društvenih zbivanja bronzanodobnog čovjeka".

Na području Laminaca tada se formirala kulturna grupa Barice - Gređani, koja predstavlja krajnji zapadni supstrat podunavskih kulturnih uticaja na našem području.

Bojan Vujinović, arheolog Zavičajnog muzeja u Gradišci, kaže da je oko 800. godine prije nove ere na području Gradiške došlo do masovne upotrebe željeza.

"Iz ovog perioda treba pomenuti Donju Dolinu kao jedno od najvećih i najznačajnijih naselja, ne samo u našim krajevima, nego i u Južnoj Evropi", ističe Vujinović.

Objašnjava da je naselje u Donjoj Dolini odigralo značajnu ulogu početkom prvog vijeka poslije Hrista, tokom rimskog osvajanja ovih krajeva.

Dolazak Rimljana: "Rimljani su ove krajeve osvojili nakon devete godine poslije Batonovog ustanka, kada su cijelu oblast podijelili na dvije provincije: Panoniju i Dalmaciju. Područje Gradiške pripalo je Panoniji gdje je pronađen veliki broj građevina vojnog i civilnog karaktera iz rimskog perioda", priča Vujinović.

Prema njegovim riječima, na prostoru današnje Gradiške Rimljani formiraju Servicijum (Servitium) vojni logor i sjedište rimske flote.

Napominje da su se na ovom području ukrštale dva magistralna puta Rimskog carstva: put Salona - Servicijum (Solin - Gradiška) i krak magistralnog puta Siscia - Servcijum - Sirmijum (Sisak - Gradiška - Mitrovica).

Na lokalitetu Manastirište u Gornjim Kijevcima otkrivena je "villa rustica", odnosno seosko imanje iz rimskog perioda, dok se južno od crkve nalazi privredna zgrada većih dimenzija, takođe iz rimskog perioda.

Đurđević dodaje da prema arheološkim nalazima, prvenstveno novcu, ova rimska građevina potiče iz perioda od kraja prvog do početka četvrtog vijeka.

Na lokalitetu Kaštele u selu Gornja Jablanica arheolozi su otkrili manju "villu rusticu" i najvjerovatnije se radi o kući za odmor, koju je koristio vojni komandant rimske legije ili neke druge vojne formacije koja je obezbjeđivala dio magistralnog puta Siscia - Servicijum.

"Nedaleko od ove građevine nalazi se drugi lokalitet istog naziva - Kaštele, koji predstavlja utvrđeni vojni logor u kojem je bila smještena rimska legija šesta herkulania, koja je djelovala na pomenutoj teritoriji", kaže Vujinović.

Srednjovjekovna baština: Rimski putevi i komunikacije odigrali su značajnu ulogu u najezdi brojnih naroda sa Istoka u ove krajeve, krajem četvrtog i petog vijeka.

Pojava slovenskih plemena prisutna je na granicama Rimskog carstva još odranije, ali se veliki pokret odigrao početkom šestog vijeka.

"Slovenska plemena iskoristila su staništa starosjedilaca i formirala naselja slična naseljima iz kojih su došla. Tako su na našem području formirana brojna gradišta i posebna naselja danas poznata kao berek", priča Đurđević i dodaje da su najpoznatija nalazišta iz tog perioda: Baćin (Laminci), Varošanka (Kijevci), Palanka (Vrbaška), Berek (Berek)…

Objašnjava da je područje današnje opštine Gradiška u kasnom srednjem vijeku administrativno pripadalo kneževini Donjoj Slavoniji, teritorijalno regiji ili županiji Vrbas, a kasnije i županiji Glaž.

"Brojna su seoska imanja i utvrđeni gradovi iz tog perioda od kojih treba spomenuti Vrbaški grad, grad Glaž, Tetumio i grad Livač po kome je i istočni dio našeg područja nazvan Lijevče polje. Ispod Vrbaškog grada tokom srednjeg vijeka sagrađena je crkva većih dimenzija, dok su oko nje pronađene brojne grobne konstrukcije obilježene kamenim pločama bez znakova", kaže Vujinović.

Otkriva da je, pored toga, u selu Mileševo Brdo, na lokalitetu Crkvina, pronađena i crkva s petostranom oltarskom apsidom koja datira iz kasnog srednjeg vijeka.

"Na lokalitetu Manastirište u selu Gornji Kijevci pronađena je manastirska crkva s polukružnom apsidom iz 12. ili 13. vijeka, s velikom nekropolom, a pored manastirske crkve na lokalitetu su otkriveni temelji dvije crkve brvnare, koje su građene nakon rušenja manastira u prvoj polovini 16. vijeka", dodaje Vujinović.

Gradišku su Turci osvojili 20. avgusta 1536. godine, kada zvanično završava period srednjeg vijeka na tom području.

(Nezavisne)